อมฺพิลิกาผลนฺติ ตินฺติณีผลนฺติ วทนฺติ, จตุรมฺพิลนฺติ อปเรฯ ทฺเว อตฺเถติ ปาฬิยํ วุตฺเต ทฺเว อตฺเถฯ

[62] ทสเม ยถาอารทฺเธ กิจฺเจ วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ ปฏิวานํ, นตฺถิ เอตสฺส ปฏิวานนฺติ อปฺปฏิวาโนฯ ตตฺถ อสํโกจปฺปตฺโตฯ เตนาห ‘‘อนุกฺกณฺฐิโต’’ติอาทิฯ

[63] เอกาทสเม สนฺนิวาสนฺติ สหวาสํฯ ยถา อสปฺปุริสา สห วสนฺตา อญฺญมญฺญํ อคารเวน อนาทริยํ กโรนฺติ, ตปฺปฏิกฺเขเปน สปฺปุริสานํ สคารวปฺปฏิปตฺติทสฺสนปรมิทํ สุตฺตํ ทฏฺฐพฺพํฯ

[64] ทฺวาทสเม ทฺวีสุปิ ปกฺเขสูติ วิวาทาปนฺนานํ ภิกฺขูนํ ทฺวีสุปิ ปกฺเขสุฯ สํสรมานาติ ปวตฺตมานาฯ ทิฏฺฐิปฬาโสติ ทิฏฺฐิสนฺนิสฺสโย ปฬาโส ยุคคฺคาโหฯ อาฆาเตนฺโตติ อาหนนฺโต พาเธนฺโตฯ อนภิราธนวเสนาติ ยสฺส อุปฺปชฺชติ, ตสฺส ตทญฺเญสญฺจ อตฺถสฺส อนภิราธนวเสนฯ สพฺพมฺเปตนฺติ วจีสํสาโรติ สพฺพมฺเปตํฯ อตฺตโน จิตฺเต ปริสาย จ จิตฺเตติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ

ปุคฺคลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(7) 2. สุขวคฺควณฺณนา

[65] ทุติยสฺส ปฐเม สพฺพกามนิปฺผตฺติมูลกํ สุขนฺติ อนวเสสอุปโภคปริโภควตฺถุนิปฺผตฺติเหตุกํ กามสุขํฯ ปพฺพชฺชามูลกํ สุขนฺติ ปพฺพชฺชาเหตุกํ ปวิเวกสุขํฯ

[66] ทุติเย กาเมติ ปญฺจ กามคุเณ, สพฺเพปิ วา เตภูมเก ธมฺเมฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘สพฺเพปิ เตภูมกา ธมฺมา กมนียฏฺเฐน กามา’’ติ (มหานิ. 1)ฯ เนกฺขมฺมํ วุจฺจติ ปพฺพชฺชา ฆรพนฺธนโต นิกฺขนฺตตฺตาฯ นิพฺพานเมว วา –

‘‘ปพฺพชฺชา ปฐมํ ฌานํ, นิพฺพานญฺจ วิปสฺสนา;

สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา, เนกฺขมฺมนฺติ ปวุจฺจเร’’ติฯ (อิติวุ. อฏฺฐ. 109) –

หิ วุตฺตํฯ

[67] ตติเย อุปธี วุจฺจนฺติ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, ตนฺนิสฺสิตํ สุขํ อุปธิสุขํฯ ตปฺปฏิปกฺขโต นิรุปธิสุขํ โลกุตฺตรสุขํฯ

[68] จตุตฺเถ วฏฺฏปริยาปนฺนํ สุขํ วฏฺฏสุขํฯ นิพฺพานารมฺมณํ สุขํ วิวฏฺฏสุขํฯ

[69] ปญฺจเม สํกิเลสนฺติ สํกิลิฏฺฐํฯ เตนาห ‘‘วฏฺฏคามิสุข’’นฺติฯ วิวฏฺฏสุขนฺติ มคฺคผลสหคตํ สุขํฯ

[70] ฉฏฺเฐ อริยานเมว สุขํ อริยสุขํ, อริยญฺจ ตํ สุขญฺจาติปิ อริยสุขํฯ อนริยานเมว สุขํ อนริยสุขํฯ อนริยญฺจ ตํ สุขญฺจาติปิ อนริยสุขํฯ

[71] สตฺตเม ตนฺติ เจตสิกสุขํฯ

[72] อฏฺฐเม สห ปีติยา วตฺตตีติ สปฺปีติกํ, ปีติสหคตํ สุขํฯ สภาวโต วิราคโต จ นตฺถิ เอตสฺส ปีตีติ นิปฺปีติกํ สุขํฯ อฏฺฐกถายํ ปเนตฺถ ฌานสุขเมว อุทฺธฏํ, ตถา จ ‘‘โลกิยสปฺปีติกสุขโต โลกิยนิปฺปีติกสุขํ อคฺค’’นฺติ วุตฺตํฯ โลกิยนิปฺปีติกมฺปิ หิ อคฺคํ ลพฺภเตวาติ ภูมนฺตรํ ภินฺทิตฺวา อคฺคภาโว เวทิตพฺโพฯ

[73] นวเม สาตสภาวเมว สุขํ สาตสุขํ, น อุเปกฺขาสุขํ วิย อสาตสภาวํฯ กามญฺเจตฺถ กายวิญฺญาณสหคตมฺปิ สาตสุขเมว, อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ตีสุ ฌาเนสุ สุข’’นฺเตว วุตฺตํฯ

[74] ทสเม สมาธิสมฺปยุตฺตํ สุขํ สมาธิสุขํฯ น สมาธิสมฺปยุตฺตํ สุขํ อสมาธิสุขํฯ

[75] เอกาทสเม สุตฺตนฺตกถา เอสาติ ‘‘สปฺปีติกํ ฌานทฺวย’’นฺติ วุตฺตํฯ

[77] เตรสเม รูปชฺฌานํ รูปํ อุตฺตรปทโลเปน, ตํ อารมฺมณํ เอตสฺสาติ รูปารมฺมณํฯ จตุตฺถชฺฌานคฺคหณํ ปน ยทสฺส ปฏิโยคี, เตน สมานโยคกฺขมทสฺสนปรํฯ ยํ กิญฺจิ รูปนฺติ ยํ กิญฺจิ รุปฺปนลกฺขณํ รูปํฯ ตปฺปฏิกฺเขเปน อรูปํ เวทิตพฺพํฯ

สุขวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8) 3. สนิมิตฺตวคฺควณฺณนา

[78-79] ตติยสฺส ปฐเม นิมียติ เอตฺถ ผลํ อวเสสปจฺจเยหิ ปกฺขิปียติ วิยาติ นิมิตฺตํ, การณนฺติ อาห ‘‘สนิมิตฺตาติ สการณา’’ติฯ ทุติยาทีสูติ ทุติยสุตฺตาทีสุฯ เอเสว นโยติ อิมินา นิทานาทิปทานมฺปิ การณปริยายเมว ทีเปติฯ นิททาติ ผลนฺติ นิทานํ, หิโนติ ผลํ ปติฏฺฐาติ เอเตนาติ เหตุ, สงฺขโรติ ผลนฺติ สงฺขาโร, ปฏิจฺจ เอตสฺมา ผลํ เอตีติ ปจฺจโย, รุปฺปติ นิรุปฺปติ ผลํ เอตฺถาติ รูปนฺติ เอวํ นิทานาทิปทานมฺปิ เหตุปริยายตา เวทิตพฺพาฯ

[84] สตฺตเม ปจฺจยภูตายาติ สหชาตาทิปจฺจยภูตายฯ

[87] ทสเม สเมจฺจ สมฺภุยฺย ปจฺจเยหิ กโตติ สงฺขโต, สงฺขโต ธมฺโม อารมฺมณํ เอเตสนฺติ สงฺขตารมฺมณาฯ มคฺคกฺขเณ น โหนฺติ นาม ปหียนฺตีติ กตฺวาฯ นาเหสุนฺติ เอตฺถ ‘‘วุจฺจนฺตี’’ติ อชฺฌาหริตพฺพํฯ ยาว อรหตฺตา เทสนา เทสิตา ตํตํสุตฺตปริโยสาเน ‘‘น โหนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

สนิมิตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(9) 4. ธมฺมวคฺควณฺณนา

[88] จตุตฺถสฺส ปฐเม ผลสมาธีติ จตูสุปิ อริยผเลสุ สมาธิฯ ตถา ผลปญฺญา เวทิตพฺพาฯ

[89] ทุติเย สมฺปยุตฺตธมฺเม ปริคฺคณฺหาตีติ ปคฺคาโหฯ น วิกฺขิปตีติ อวิกฺเขโปฯ

[90] ตติเย นมนฏฺเฐน นามํฯ รุปฺปนฏฺเฐน รูปํฯ สมฺมสนจารสฺส อธิปฺเปตตฺตา ‘‘จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา’’ตฺเวว วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ธมฺม-โกฏฺฐาสปริจฺเฉทญาณํ นาม กถิต’’นฺติฯ

[91] จตุตฺเถ วิชานนฏฺเฐน วิชฺชาฯ วิมุจฺจนฏฺเฐน วิมุตฺติฯ